Francois Rabelais (Франсуа Рабелай) 1483-1553

Gargantua and Pantagruel (Гаргантюа ба Пантагрюэл)

Олон тооны хүүрнэл зохиомжийг агуулсан энэнхүү ном нь үндсэн хэлбэр байхгүй, өрнөл байхгүй учир ангилах боломжгүй юм. Францын уран зохиолын эхэн үед хамаарах үйл явдлыг харуулах боловч Францын урт хүүрнэл зохиол – романыг эндээс гаралтай гэж хэлж болохгүй. Энэ номноос урган гарсан ямар ч бүтээл бас байхгүй юм. Гэхдээ үүнийг дуурайж бичсэн нэлээд хэнэд өөр өөр оролдлогууд байдаг ч энэ л ганцаараа үлдсэн хэрэг. Энэ бүтээл бол зэрлэг, ухаалаг, гайхамшигтай, гижигдэн өдөөсөн, заримдаа нуршуу ч гэмээр содон өвөрөц бүтээл юм. Үүнийг тайлбарласан арваад тайлбар байдаг үүний талаар нэг зүйл хэлж болох юм: Хэл ярианых хүч чадал, үнэ цэнийнх нь нээлтийг зөвхөн Шекспир, Жойс нартай адилтгаж болохуйц тухайн үедээ “тасарчихсан” гэж хэлж болохоор суут хэлний хүний бүтээл юм.

Рабелайгийн амьдралын тухай бид тун бага мэднэ. Тэрээр санаваартан, эмч, тухайн үеийн нэр хүндтэй, чухалд тооцогдох Кардинал дю Беллайн (Беллайн Кардинал гэж ойлгож болно. орч) хувийн эмч, хянан тохиолдуулагч, мэдээж хэрэг зохиолч байсан. Амьдралынх нь янз бүрийн үед түүний бичсэн ном зохиолчоо эрх баригчдын өмнө хүнд байдалд оруулж байжээ. Түүний амьдран байх цаг үеийн хэт хатуу дэг жаягтай Католикууд түүнийг дайран давшилдаг байж, түүгээр ч зогсохгүй хэт дэг жаягаа барьдаг нэгэн ч ч давж чадахааргүй Калвинистуудад ч хүртэл адлагддаг байсан байна. Сүм хийдийн эрдэм мэдлэгийг газар авахуулалгүй дарж байсан хандлага давамгайлсан өөрийн цаг үеээ шоглонгуй нүдээр харж байснаас өөрөөр түүнийг хэдийгээр чанд хатуу бишрэлтэй байсан ч тааруухан Католик байсан гэж хэлэх ямар нэгэн зүйл одоогоор олдоогүй байна.

Рабелай долоо хоногийн таван өдөрт нь Бурхандаа итгэдэг байсан нь сайн ч хэрэг болжээ хэмээн Анатоль Франс дүгнэсэн байх нь бий. Хангалттай биш гэж үү?

Гаргантюа, Пантагрюэл-ийн таван боть (5 дахь тэр чигээрээ эх хувилбар биш байж магад) нь бүхэлдээ хоёр аварга биетийн тухай өгүүлнэ. Эхний ном нь Гаргантюа төрсөн, боловсрол, түүний хөнгөн хошигнолтой дайн тулааны адал явдал, “Юу хүссэнээ хий”: гэсэн дүрэмийн эзэн болох түүний барихад нь тусалсан Телемегийн Аббейн талаар өгүүлнэ. Нөгөө дөрвөн ном нь Гаргантьюагийн хүү Пантагрюэл болон тэр хүүгийн дуулгаваргүй, аливаа зүйлд бодитоор ханддаг дагалдагч Falstaffian Panurge (Фалстаффиан Панурж) хоёрын дайн тулаан, аялал адал явдал, зөн билгийн эрэл зэргийн тухай өгүүлнэ.

Зохиолын өнгө аяс үргэлж өөрчлөгдөнө. Энэнхүү зохиол нь нухацтай, элэглэлтэй, хошин мэдрэмжтэй, зөгнөлт, үргэлж хэтийдсэн аварга зүйрлэлтэй. Гэсэн хэдий ч тэр балар цаг үед хүртэл Рабелай хоёр өнгө аясыг тун сайтар нотлон, боловсруулсан байна. Эхнийх нь бүх хүн мэдлэг олж авахыг хүсдэг гэсэн хүмүүнлэг хандлагаас эхлээд бүх л мэдлэг аз жаргал бэлэглэдэг мөн түүнийг олж авах бүрэн бололцоотой хэмээн илэрхийлэхийг оролдсон (энэхүү ном нь бас толь бичиг ч гэж тооцогдох тал бий), нөгөө нэг нь түүний өөрийн хувийн хандлага тэр нь “инээдэм нь хүн төрөлхтний салшгүй нэг бүрдэл хэсэг” гэж үзсэн явдал юм.
Бидний танил болсон эсвэл хойшид таанилцах зохиолчдын дотроос Рабелай бол амьдралд хамгийн дуртай зохиолчдын нэг гэж би хэлэх байна.

Өөрийн цаг үеийнхээ бурангуй зүйлсийг шүүмжлэхдээ хүртэл дэндүү тэнгэрлэг, бараг л хагас галзуурлын түвшинд бичсэн байна. Тэрээр хэрвээ ямар нэгэн сэтгэл мэдрэлийн гажигтай хүн, тийм зүйлийг харсан ч гэсэн мэдэхгүй байсан болов уу, гэхдээ л одоо үед бичигдэж байгаа бүгээн, дундаж романуудыг ганц писхийсэн инээдээр л үгүй хийчихээр тийм л бүтээлийг туурвижээ. Тэрээр аз жаргалтай Свифт, ухаан төгсөөрөө магадгүй Витмантай зүйрлэгдэж болох юм. Түүний зан араншингийн илэрхийлэл нь бүхнийг өөрөө элэгсэгээр тэврэхтэй зүйрлэж болно. Тэр Бурхан, согтуурахын аль алинг нь таашаадаг.

Түүний хошигнол, инээдэм нь хүний биеийн эцэс төгсөлгүй инээдэмтэй үйл явдлын баяр баясгалан болон зохиогчийн зэгсэн том зүйрлэл, материаллаг ертөнцийн хувьд агуу дүрслэлтэй байгаа нь хээ шаагүй нэгнийг ч гэсэн доромжилж, ичээчих хэмжээний эрх чөлөөтэй, эрүүл хошигнолтой байгааг илэрхийлж байдаг.
Пантагрюэлизмийг тэрээр ийнхүү дүрсэлжээ: “Хувь заяаны басамжлалд даршлсан оюун санааны нэгэн тодорхой баяр баясгалан”. Түүний зохиолыг таашаан мэдрэхийн тулд уншигч та бас тодорхой хэмжээнд Пантагрюэлист байх хэрэгтэй. Энэ зохиол бол та өөртөө заавал цаг зав гарган унших, өөртөө өгөх, зохиогчийн агуу мэдлэгийн хэлтэрхий бүрийн цаадах мөн чанарыг түвэгшээлгүй нягтлах бодууштай магадгүй нэг удаадаа л арав хорин хуудас цааш харуулдаг уншлагын хэв маягаар хандах ёсгүй нэгэн бүтээл шүү. Рабелай ийнхүү гэрээслэсэн хэмээн ярьцгаадаг; “Би их өртэй. Би юу ч үгүй хоосон. Үлдсэнийгээ харин ядууст өглөг болгон өгмөөр байна.”

Эцэст нь хэлэхэд нэгэнт зохиол франц хэл дээр учир англи хэл дээрх хувилбарын хувьд хамгийн уншууштай нь Cohen эсвэл Putnam эсвэл Le Clercq-ийн орчуулга хамгийн зүгээр. Мэдээж хэрэг Орос хэл дээр ихээхэн сайн хувилбар бий. Хамгийн бишрүүштэй нь Монголын сэргэн мандлын үе гэгдэх 50, 60-аад оны сэтгэл зүрхний давалгааны үеэр энэ зохиолыг орчуулаад амжсан байсныг би 3-р ангийн сурагч байхдаа Горькийн номын санд уншсан билээл. Харамсалтай нь орчуулагчийг нь үнэхээр санахгүй байна. Хүлцэл өчий эрхэм орчуулагчаас. Энэ судалгааг заавал хийж дуусгаж, номыг нь нийтэд хүргэх тал дээр санаа тавин ажиллах болно.