Данте Алигиери 1265-1321: Тэнгэрлэг Комеди (Туульс)

Тэнгэрлэг Комеди (Туульс)

Өөрийн цаг үеийнхээ нэгэн адилаар Дантегийн амьдрал эмх замбараагүй байсан авч түүний шилдэг бүтээл нь одоо оршин байгаа урт, томоохон шүлэгүүдээс хамгийн эмх цэгцтэй нь билээ. Түүний амьдралын туршид төрөлх Флоренц, түүгээр зогсохгүй Италийн ихэнх хэсэг хэсэг бүлэглэлүүдийн тэмцэл дунд хуваагдсан байсан. Энэхүү тэмуэл дунд төрийн хүн, сурталч болохынхоо хувьд Данте өөрийн хувь оролцоог байс бий болгосон юм. Тийм ч амжилттай байгаагүйгээс тэрээр 1302 онд цөлөгдсөн байна. Насан эцэслэх хүртэлээ хорин жилийн туршид Данте Италийн өнцөг булан бүрээр хэрэн хэсүүчилэн, хаадын өргөөнөөс нөгөө өргөөний хооронд бэдрэн цөллөгийн гашуун нясууныг биеэрээ мэдэрэн явжээ. 

Орчин цагийн бидний нүдэнд түүний сэтгэл хөдлөлийн амьдрал тэнцвэргүй байсан нь харагдаж байна. Тэрээр найман настайдаа Битрис хэмээх бяцхан охиныг анх харсан бөгөөд түүнийгээ есөн жилийн дараа дахин харсан тухайгаа бидэнд бичиж үлдээсэн байдаг. Энэ бол түүний оюун санаа, төсөөлөл бүхнийг хөтлөн жолоодож байсан мөн Тэнгэрлэг Комедийн төгсгөлийн хэсэг болох Диваажингийн хамгийн төгсгөлийн дуулалд бурхны дараагаар эн тэргүүнд тавьсан эмэгтэй хүнтэй харилцаж байсан бүх түүх нь юм.

Гай гамшиг бүхий Тамаас эхлээд Аз Жаргалтай Диваажинд төгсдөг учраас Данте өөрийн шүлэгээ комеди (тайлбарлагчид, шүүмж бичигчид “Тэнгэрлэг” гэсэн тэмдэг нэрийг сүүлд өгсөн болно) хэмээн нэрлэсэн байна. Анхлан уншигчдад энэхүү шүлэг нь нэвтрэшгүй хана, цайз мэт санагдах нь бий. Бүр бэргэмээр, сүрдмээр болгочихсон нь Агуу сэтгэгч Томас Акуинасаас (1224/5 – 1274) үүсэн гарсан шашин судлал юм. Дантегийн бидэнд өгүүлсэнчлэн шүлэглэл утга санааны хувьд дөрвөн түвшинтэй. Билэг тэмдэг, ёгтлолыг байнга ашигласан байх агаад Дантегийн үндсэн хэрэглүүр биш байгаа сонин, харин түүний оюун бодлын нэгэн хэсэг байсан байж болох юм.  Мөн эцэст нь энэхүү шүлэг нь эдүгээ цагийн ишлэлийг бас ихээр ашигласнаараа Данте нь өнөөгийн бидний нэрлэгдэгчлэн сэтгүүл зүйн хэрэглүүртэй цөөхөн хэдхэн агуу зохиолчдын нэг юм.

Энэ болон бусад олон нчцаалтыг үл харгалзан Данте нь эрдмийн мөр хөөгөөгүй уншигчдын сэтгэл зүрхийг ч бас хөдөлгөх чадалтай. Т.С.Элиот өөрийн алдарт эссээндээ зөвлөсөнчлөн магадгүй энэ бол шүлэгэндээ илүү автан орж, харин хэрэглэсэн билэгдэл, ёгтлолд ач холбогдол бага бараг өгөхгүй байсан ч болохоор шүлэг. Үүний агуу сүрлэг зизайн нь хараад л шууд мэдэгдэнэ. Данте бидний энэ хөрс шороон дээрх амьдралыг Там, Ариутгалын Ертөнц, Диваажин хэмээн ангилсан ч гэсэн энэ шүлэг бол Бунъяны “Бадарчдын Аялал” зохиолтой нэгэн адилаар энэ дэлхийд амьдарч байгаа хүний амьдралын хүүрнэл юм. Бид ч бас зарим талаараа зовлон зүдгүүр болох Тамд амьдардаг, мөн бид ч бас өөрсдийн гэм нүгэлийнхээ цээрлэлийг хүртэн, Ариутгалын Ертөнцөд байгаа шиг түүнийгээ бусдад сурталчлан таниулдаг.

Дантегийн маш хүчтэй итгэж байсанчлан бид ч бас Дантегийн оюун санааны багш болсон Виргилийн үлгэрлэн бүтээсэн учир шалтгааны үр болон итгэл үнэмшлээрээ дамжуулан Диваажинд дүрслэгдсэн аз жаргалыг хүртэх эрхтэй нэгэн билээ.Түүний цаг үеийн амьдралаар нь туршигдсан байдал болон тухайн үеийн давамгайлж байсан судлагдахуун, гүн ухаанаар дамжуулан Дантегийн ёс суртахууны өндөр хүч чадал энэ зууны мэдрэмж өндөртэй уншигчдыг ч хүртэл хөдөлгөж чадахуйц бүтээл болон амьд шинээрээ ирсэн гэж хэлж болно. Данте бол реалист, орчин цагийн романчид, зохиолчдын нэг адил хүний мөн чанарт шударга үнэнч хандаж чадсан.

Цаашлаад, энэхүү шүлэг нь бидэнд шүлэг хэлбэрээрээ нээлттэй. Энэхүү агуу шүлгийн төсөөлөл нь тийм ч ээдрээтэй, бүрхэг биш, харин ч чанд, нарийн тодорхой. Тодорхой нарийн дүрслэл, илэрхий байдал нь Дантегийн төсөөлөхүйн хамгийн гол мөн чанар байсан. Тэрээр зүгээр нэг ил тодоор бичээд зогсохгүй тэр тодорхой дүрсэлсэн бичвэр нь түүний санааг бүрэн гаргаж өгч чадаж байсан. Эдгээрийг бид уншаад ч тэр орчуулгаас нь ч тэр бид мэдэж, мэдэрч чадаж байна: Данте бол агуу зураач юм. Түүнтэй нэгэн адилаар бид түүний шүлгийн хүчтэй, цэгцтэй, тэгш хэмтэй бүтцийг харж чадах юм. Данте үүгээрээ агуу архитектор байж чадна.

Эцэст нь хэлэхэд, би энд Эллиотын хэлсэн зөвлөгөөг та бүхэнд хүргэмээр байна: Дантегийн шүлгийн оршлыг уншиж танилцах нь танд ямар муу зүйл, мөн сайн сайхныг авчрахгүй.  Дантегийн шүлэг, түүний амьдрал, тэр цаг үе өөр хоорондоо салшгүйгээр сүлжилдсэн байдаг. Цаашлаад ихэнх хэвлэлтүүд, орчуулагдсан хувилбарууд нь гол гол санааг нь тайлбарласан тайлбар зүүлттэй байдаг.

Дантег унших хамгийн сайн аргуудан нэг бол хавсаргасан тайлбар зүүлтэнд анхааралаа хандуулалгүйгээр кантог (Дуулал) нь унших хэрэгтэй бөгөөд нийтдээ 100 канто бий. Түүнийгээ тэгээд тайлбар зүүлтийн хамтаар дахин нэг уншаад үз. Бүгдийг ойлгох гэж хүлээх хэрэггүй – та байтугай эрдэмтэд энэ хүний юу гэх гэсэн талаар маргасаар насаа барж ч мэднэ. Та цагаа зарцуулан уншаад ойлгосон тань таны амьдралд хангалттай хүрэлцэнэ. Аллен Манделбаумын Англи хэлнээ орчуулсан орчуулга нь их сайн болсон гэж эрдэмтэд дүгнэдэг. Энэ хувилбар нь Итали эхийг нь орчуулсантайгаа нэг нэг хуудсанд оруулсанаараа давуу талтай.

Монгол хэлнээ энэхүү шүлгийг орчуулан хэвлэн гаргасан байдаг. Монгол орчуулга нь 3 боть (там, ариутгалын орон, диваажин) жижигхэн номноос бүтсэн байх бөгөөд бөгөөд www.literature.mn энэ бүгдийг та бүхэнд хүргэхийг зорин ажиллах болно.